Yayin da ake shirin gudanar da zabe a Jamhuriyar Dimokaradiyyar Kwango a mako mai zuwa, ‘yan adawa da masu sa ido masu zaman kansu sun yi gargadin cewa batutuwan da suka hada da katunan zabe da ba su da tushe, hana yakin neman zabe, da jinkirin jerin zabuka na barazana ga sahihancin sakamakon.
Tsawon watanni, hukumar zabe ta CENI ta yi watsi da sukar da ake yi mata na rashin bayar da sahihin zabe kamar yadda ta yi alkawari, duk da cewa ta yi watsi da koma bayan da aka samu ta hanyar gudanar da zaben shugaban kasa da na ‘yan majalisar dokoki a fadin kasa ta biyu mafi girma a Afirka.
Hankali ya ta’azzara a makonnin karshe na yakin neman zabe kafin zaben ranar 20 ga watan Disamba.
Masu kalubalantar Shugaba Felix Tshisekedi sun yi ta kururuwa kan abin da suka kira filin wasa da ba a daidaita ba tare da yin tuhume-tuhume da hukumomin kasar suka yi na nuna goyon bayansu ga zaben wanda ya hada da na’urar tantance masu kada kuri’a.
Ba wai kawai halaccin gwamnati mai zuwa ba ne abin da ke tattare da shi ba, har ma da samar da kwanciyar hankali, domin tashe-tashen hankulan da ake kyautata zaton na magudin zabe ne ke haifar da tarzoma a Kongo.
Har ila yau tashin hankali yana da yuwuwar tasiri a duniya yayin da kasar mai mutane miliyan 95 ita ce babbar hanyar samar da cobalt a duniya, wani muhimmin bangaren batura na motocin lantarki da wayoyin hannu.
“Babu sauran dimokuradiyya a kasar nan,” in ji dan takarar shugaban kasa Moise Katumbi, wani hamshakin mai hako ma’adinai wanda ake kallonsa a matsayin kan gaba a cikin cunkoson ‘yan takara fiye da dozin biyu.
Katumbi ya ce ya yi shirin yin amfani da jiragen sama guda tara don tallafa wa dazuzzuka a fadin kasar da ya kai girman kasar Faransa, amma bai samu izini daga hukumar kula da zirga-zirgar jiragen sama ba, lamarin da ya kawo cikas ga yakin neman zabensa.
Yayin da ruwan sama na yanayi ya sa ba za a iya wucewa ta hanyar sadarwa ta Kwango ba, wasu ‘yan adawa sun yi zargin yunkurin dakile yakin neman zabe da kuma cikas ga masu kada kuri’a, wanda a cewarsu ya saba wa dokar zabe da ke bukatar dukkan ‘yan takara su kasance da kafar dama a zaben.
Irin wadannan batutuwa dai sun fi kamari ne a kasar ta Kwango, wadda a cikin shekaru 59 da samun ‘yancin kai kawai aka fara mika mulkin shugaban kasa a shekara ta 2019, duk da cewa bayan zaben da aka yi da zargin magudi da tashe-tashen hankula.
A ranar 8 ga Disamba, abokin hamayyar Tshisekedi Denis Mukwege ya wallafa wata sanarwa inda ya zargi hukumomi da kokarin dakile yakin neman zabensa ta hanyar yayyaga fastocinsa da kuma neman man jiragen sama don dakile tafiye-tafiyen ‘yan adawa.
Mai magana da yawun gwamnati Patrick Muyaya ya musanta zargin da Mukwege ya yi da kuma ikirarin da ‘yan adawa ke yi na rashin adalci.
“‘Yan adawa na kokarin nuna kanta a matsayin wanda aka azabtar,” in ji shi ta wayar tarho. “Ba mu cikin wasan toshe wasu don samun nasara.”
Tshisekedi, mai shekaru 60, ya mika kansa ga masu jefa kuri’a miliyan 44 da suka yi rajista a matsayin zabi mafi kawo cikas ga kasar da ke yakar kungiyoyin ‘yan tawaye da dama a gabashin kasar da kuma fama da talauci.
Gwamnatin shi ta sha alwashin goyon bayan yunkurin CENI na gudanar da zaben kamar yadda ta alkawarta, amma takaddamar da aka dade ana tafkawa dangane da jerin sunayen masu kada kuri’a da katin shaida, tuni ya jefa sahihancin zaben cikin shakku, in ji ‘yan adawa da masu zaman kansu na addini da na fararen hula.
Cibiyar Carter, wata kungiyar sa ido kan zaben Amurka, ta ce damuwa game da inganci da kuma gaskiyar rajistar masu kada kuri’a ya taimaka wajen haifar da rashin yarda.
Ya lura da kurakurai da jinkirin buga jerin sunayen masu jefa ƙuri’a da al’amurran da suka shafi lalata da katunan jefa ƙuri’a.
Tresor Kibangula, manazarcin siyasa a cibiyar bincike ta Ebuteli ya ce “Ba a cika sharuddan amincewa ba don gudanar da zabe cikin lumana da kuma kada kuri’a a zaben gobe.” “Mutane kalilan ne suka yarda da CENI,” in ji shi.
‘Yan takara shida, da suka hada da manyan abokan hamayyar Tshisekedi, sun hada karfi da karfe a watan Oktoba domin neman a dauki matakan gaggawa da dama don hana magudin zabe.
A karshen watan Nuwamba, hukumar ta CENI ta dage cewa komai zai daidaita bayan da wani jigo a cocin Katolika mai fada a ji a Kongo ya ce tsarin zaben bai taka kara ya karya ba, ya kuma nuna shakku kan yadda ake gudanar da zaben.
Mai magana da yawun gwamnati Patrick Muyaya ya musanta zargin da Mukwege ya yi da kuma ikirarin da ‘yan adawa ke yi na rashin adalci.
“‘Yan adawa na kokarin nuna kanta a matsayin wanda aka azabtar,” in ji shi ta wayar tarho. “Ba mu cikin wasan toshe wasu don samun nasara.”
A kwanakin karshe na yakin neman zabe, masu sa ido sun sake yin kararrawa game da jinkirin fitar da jerin sunayen masu kada kuri’a a kowace rumfar zabe.
“Muna fargabar za a yi rikici a ranar zabe,” in ji Luc Lutala, kodinetan tawagar sa ido ta Symocel a ranar Talata. “Masu jefa kuri’a wadanda ba su san inda za su kada kuri’a ba, an cire masu kada kuri’a daga ‘yancin yin zabe.”
A Kinshasa babban birnin kasar, inda akasarin allunan talla ke dauke da allunan Tshisekedi mai tsauri, wasu masu kada kuri’a ba su da tabbas ko za su iya shiga.
Mai siyar da kayan sawa ta biyu, Nenette Bila, mai shekaru 47, ta ce ba ta iya maye gurbin katin shaidar da aka yi mata ba a wata cibiyar zaben kananan hukumomi. “Dole ne in yi amfani da ƙarfe don samun rubutun a kan katin zabe ya bayyana, amma har yanzu ba a iya karantawa kuma ina fushi,” in ji ta a kasuwar Huileries.
Africanews/Ladan Nasidi.
