Cibiyar da ke kula da harkokin dimokuradiyya da ci gaba (CDD), wadda ke kan gaba a zabukan yammacin Afirka, ta bayyana bukatar yin gyare-gyare mai zurfi don bunkasa huldar jama’a da amincewar zabe bayan zaben gwamnan Jihar Anambra.
Da take jawabi a taron manema labarai na kungiyar bayan zabe a Awka a ranar Lahadi da ta gabata, CDD ta lura cewa yawan masu kada kuri’a ya karu zuwa kashi 21.4 cikin 100, wani gagarumin ci gaba daga kashi 10.2 da aka samu a zaben 2021, duk da nuna halin ko in kula tsakanin matasa, mata, da nakasassu.
CDD ta bayyana zaben a matsayin “wanda aka yi la’akari da shi sosai” sannan ya yaba wa hukumar zabe mai zaman kanta ta kasa (INEC) kan yadda ta gudanar da ayyukanta da suka hada da karbar katin zabe na dindindin na kashi 98.8 da kashi 99.62 na sakamakon da aka ɗora a tashar duba sakamakon INEC (IReV).
A cikin sanarwar ta CDD ta ce “Raunanniyar cibiyoyi, mamayar manyan mutane, tabarbarewar tattalin arziki, rashin tsaro, da kuma rashin bin doka da oda na ci gaba da gurgunta imanin ‘yan kasa kan tsarin dimokuradiyya.”
CDD ta yi kira da a ci gaba da sauye sauyen zabukan da za a mayar da hankali wajen karfafa karfin gudanar da ayyukan INEC ta hanyar samar da kudade a kan kari, da tsare-tsare mai tsafta, da kuma sadarwa mai dorewa.
An ba da shawarar: Dole ne a buga sakamakon ta hanyar IReV; jefa kuri’a da wuri ga ma’aikata masu mahimmanci; ingantaccen kayan aiki da horar da ma’aikata; yakin neman zabe bisa batutuwa da dimokuradiyyar jam’iyyar cikin gida da kuma samar da kudaden yakin neman zabe na gaskiya.
A kan mulki, CDD ta bukaci dukkan matakan gwamnati da su samar da “tsarin tsaro mai dorewa” don tabbatar da tsaro na tsawon shekara ga mazauna da kuma magance tushen rashin tsaro.
Har ila yau, ta jaddada cewa, tilas ne hana sayen kuri’u ya tafi kafada da kafada da inganta harkokin mulki da inganta ilimin al’umma domin dakile siyasar hada-hadar kasuwanci.
Misis Seyi Awojulugbe, wata mai sharhi kan labaran karya, yada labarai, da kuma manazarcin kalaman kiyayya a CDD, ta ce duk da cewa ci gaban da aka samu na fitowar jama’a yana da kwarin guiwa, amma ya kasance cikin damuwa.
“Duk da yawan rajistar masu jefa kuri’a, kashi 21.4 ne kawai, wannan ci gaba ne daga kashi 10.2 na 2021, amma duk da haka yana nuna damuwa da ficewa daga tsarin dimokuradiyya,” in ji ta.
Awojulugbe ya yi nuni da cewa, wani kaso mai tsoka na matasan sun kaurace wa kada kuri’a duk da sha’awar da suka nuna a lokacin da ake ci gaba da yin rajistar masu kada kuri’a.
Ta kara da cewa “Mata da nakasassu kuma sun fuskanci shingaye da dama, wadanda suka hada da karancin damar zuwa rumfunan zabe da kuma rashin kayayyakin tallafin zabe.”
Ta yi kira da a sake yin kokari a fannin ilmin jama’a, gyara zabe, da gudanar da mulki wanda zai sa jama’a su amince da su.
Farfesa Victor Adetula, Darakta kuma Shugaban Cibiyar Nazarin Zabe ta CDD-West Africa, ya nuna damuwa game da tsadar tattalin arziki na dakatar da ayyukan kasuwanci a ranar zabe.
“Rufe ayyukan tattalin arziki a lokacin zabe bai canza zuwa yawan fitowar masu jefa kuri’a ba, maimakon haka, yana haifar da asarar tattalin arziki da ke kara matsalar,” in ji shi.
Adetula ya ba da shawarar cewa ya kamata masu tsara manufofi su yi la’akari da wasu tsare-tsaren da za su ba da damar gudanar da zabe ba tare da kawo cikas ga harkokin tattalin arziki ba, domin a rage wa ‘yan kasa da ‘yan kasuwa nauyi.
Aisha. Yahaya, Lagos
