Zaben Saliyo: Rikici Ya Tashi A babban Zaben Kasar

Al’ummar Saliyo na kada kuri’a a babban zaben kasar bayan wani kamfe mai cike da tashin hankali.

 

A ranar Laraba, babbar jam’iyyar adawa ta yi zargin cewa ‘yan sanda sun harbe daya daga cikin magoya bayanta, lamarin da ‘yan sandan suka musanta.

 

Ana zargin magoya bayan manyan jam’iyyun biyu da kai wa ‘yan adawa hari.

 

Ana gudanar da wannan zabe ne bisa ga yanayin da tattalin arzikin kasar ke fama da shi, da tsadar rayuwa, da kuma damuwar hadin kan kasa.

 

Masu kada kuri’a na zaben shugaban kasa, ‘yan majalisar dokoki da kansiloli a zabe na biyar na kasar da ke yammacin Afirka tun bayan yakin basasa a shekara ta 2002.

 

Rikicin da aka kwashe shekaru 11 ana yi ya janyo hasarar rayuka kimanin 50,000, amma tun daga lokacin kasar na da al’adar gudanar da zabe cikin lumana, da ‘yanci da kuma sahihin zabe, a cewar shugabar kungiyar masu sa ido kan zaben kasar, Marcella Samba Sesay.

 

Tare da goyon bayan jam’iyya mai karfi a tsakanin masu jefa kuri’a miliyan 3.3, yakin sun mayar da hankali kan bunkasa tushen jam’iyyunsu maimakon yin magana da muhawara game da batutuwan manufofi.

 

Wanene ‘yan takara?

Shugaba Julius Maada Bio, mai shekaru 59, na jam’iyyar Saliyo People’s Party (SLPP) ya tsaya takara a karo na biyu na shekaru biyar. Babban abokin hamayyarsa a cikin ’yan takara 12 shi ne Dokta Samura Kamara, mai shekaru 72, na jam’iyyar All People’s Congress (APC).

 

Wannan dai shi ne maimaita gasar da aka yi a shekarar 2018, inda Mista Bio ya yi nasara da kyar bayan zagaye na biyu na zagaye na biyu.

 

Tashin hankali nawa aka yi?

 

 

An samu karuwar tashe-tashen hankula idan aka kwatanta da shekaru biyar da suka gabata, a cewar kungiyar da ke gina zaman lafiya a Saliyo. Ta kirga tashe tashen hankula 109 tun daga watan Afrilu.

 

A cikin makon nan ne jam’iyyar APC ta ce jami’an tsaro sun kashe mutum daya a yayin da magoya bayanta suka yi zanga-zanga a hedikwatarta da ke Freetown a ranar Laraba.

 

Rundunar ‘yan sandan ta yi zargin cewa an yi harbin ne daga bangaren ginin APC.

 

Dr Kamara ya kuma ce an kai wa ayarin motocinsa hari, kuma an samu rahoton cewa an kona ofishin jam’iyyar APC a birnin Bo a karshen makon da ya gabata.

 

Jam’iyyar SLPP ta ce ita ma ta fuskanci hare-hare a maboyar ‘yan adawa.

 

Shugaba Bio ya yi kira da “zabukan lumana” da “babu tashin hankali”. Kungiyar Tarayyar Afirka ta kuma bayyana damuwarta kan yadda ake samun rahotannin tashe-tashen hankula da kuma tsoratarwa a sassan kasar.

 

Kamfanin dillancin labaran reuters ya bayar da rahoton cewa ‘yan kasar Saliyo sun firgita da kalaman masu fafutuka.

 

“Abin da nake so shi ne zaman lafiya. Na tsorata da irin tsananin kiyayyar da nake gani ana nuna min a shafukan sada zumunta na masu tsattsauran ra’ayin siyasa daga bangarorin biyu,” in ji wani dalibi daga Freetown da ya so a sakaya sunansa.

 

Mata fa?

 

Wannan zaben ya zo ne watanni bayan wata muhimmiyar doka da ta ce dole ne mata su kasance kashi 30% na dukkan mukamai a bangaren gwamnati da na masu zaman kansu – ciki har da na majalisar dokoki.

 

Sai dai bincike daga Cibiyar Sake Gyaran Gwamnati ta Saliyo (IGR) ya nuna cewa majalisa mai zuwa za ta gaza da wannan.

 

Jam’iyyu sun gabatar da jerin sunayen ‘yan takarar da za su tsaya takara a kowace gundumomin kasar domin a zabe su bisa tsarin wakilcin da ya dace. Amma bisa ga IGR, ba a sanya isassun mata masu girma a cikin waɗannan jerin sunayen don tabbatar da ƙetare 30% kofa ba.

 

A cikin ‘yan takara 13 da ke neman takarar shugaban kasa daya ce mace – Iye Kakay wanda ba a san shi ba.

 

Yaya zaben yake aiki?

 

Jam’iyyar APC ta kuma nuna damuwarta kan yadda ake gudanar da kidayar jama’a tare da nuna shakku kan yadda hukumar zaben ke iya gudanar da sahihin zabe.

 

Hukumar ta kare kanta tana mai cewa an samar da matakan tabbatar da sahihancin tsarin kada kuri’a da kidayar jama’a.

 

Ya kamata a san sakamako cikin sa’o’i 48 bayan rufe rumfunan zabe.

 

Idan dai za a ayyana shi a matsayin wanda ya lashe zaben shugaban kasa, dole ne dan takarar da ke kan gaba ya samu kashi 55% na kuri’un da aka kada, in ba haka ba za a gudanar da zagaye na biyu na zaben tsakanin ‘yan takarar biyu da suka fi yawan kuri’u.

 

Ladan Nasidi.