Kwamitin wucin gadi na Majalisar Wakilai da ke binciken garambawul da kashe kudade a Najeriya daga shekarar 2007 zuwa 2024 ya zargi kamfanonin rarraba wutar lantarkin da gurgunta tsarin samar da wutar lantarki a Najeriya ta hanyar rashin zuba jari na tsawon shekaru rashin fadada wadatar wutar lantarki da kuma kasa cika alkawuran da aka zayyana a shirinsu na farko na kasuwanci.
Shugaban kwamitin Mista Ibrahim Almustapha Aliyu ne ya yi wannan zargin yayin zaman kwamitin a Abuja.
Ya ce galibin kamfanonin rarraba kayayyaki sun yaudari gwamnati a lokacin da aka sayo su inda suka gabatar da tsare-tsare masu ban sha’awa na kasuwanci amma sun kasa tura kayan aikin da ake bukata don inganta tashoshin sadarwa da taransfoma da kuma rarraba hanyoyin sadarwa fiye da shekaru goma bayan mayar da su zuwa kamfanoni.
Ya bayyana kaduwarsa cewa duk da ikirarin da Kamfanin Dillancin Bada Wuta na Najeriya (TCN) ya yi na cewa zai iya bayar da wutar lantarki har zuwa megawatts 8,000 amma DisCos na ci gaba da daukar megawatt kusan 4,000 kacal saboda karancin ababen more rayuwa da matsalar da ya ce ita ce ta jawo kanta.
A cewarsa kamfanonin rarraba wutar lantarki “sun ƙi saka hannun jari kuma sun ƙi faɗaɗawa kuma sun ƙi zaɓin ikon amfani da sunan kamfani wanda hakan ya haifar da yanayi na satar makamashi da wuce gona da iri da kuma nuna sha’awar masu amfani a duk faɗin ƙasar.
“Kun jawo wannan matsalar ne saboda ba za ku iya fadada daga abin da kuka gada ba” in ji shi. “Shekaru 13 zuwa 14 yanzu idan da kun sanya jarin da suka dace da tashoshin sadarwa na zamani da na’urar taranfoma da fadada hanyoyin sadarwa yadda ya kamata da ba za a samu matsala ba za ku kara samun makamashi da kudin zai ragu kuma ‘yan Najeriya za su yi farin ciki.”
Ya lura cewa yawancin masu amfani da yanar gizo suna shiga haramtacciyar hanyar sadarwa saboda ana biyan su kuɗin wutar lantarki kowane wata ko dai ba’a ba su ba ko kuma bata wadatar ba.
“Yaya kuke tsammanin wanda kudinsa na wata ya yi daidai da albashinsa ya ci gaba da biya? Jama’a za su nemo mafita. Kuma kin saka hannun jarin da kuka yi ya haifar da wannan mummunar dabi’a ta tsallakewa da satar makamashi,” in ji shi.
Shugaban Kwamitin ya tunatar da DisCos cewa ‘yan Najeriya sun fi samun wadatuwa a karkashin rusasshiyar tsarin NEPA/NITEL a wasu wurare, kuma suna sa ran samun gagarumin ci gaba bayan masu zuba jari masu zaman kansu sun karbe kadarorin. Ya kuma kalubalanci DisCos da su daidaita da’awar da suka yi a baya na kwarewa da karfin kudi tare da gazawar da suka yi a halin yanzu don biyan haraji da tsammanin fadada hanyar bada wuta da ma’auni na isar da sabis.
Tallafin Wutar Lantarki Babban jami’in gudanarwa da bin doka da oda na Kaduna Electric Dakta Mahmood Abubakar ya ce kusan kashi 60 na wutar lantarkin da ake samarwa a fadin kasar ana samun tallafi domin lamarin da kamfanin ya ce ya ci gaba da raunana kwarin gwiwar masu zuba jari da kuma takaita karfin kamfanonin rarraba (DisCos) na yin jarin da ya dace.
Ya ce a yayin sauraron kara kusan kashi 40 cikin 100 na wutar lantarki da akasarin abokan huldar B da A ke amfani da su na da tsada sauran kuma sun dogara ne kan tallafin da gwamnati ke bayarwa wanda galibi ake jinkirtawa ko kuma ba’a biya ba.
A cewarsa tsarin tallafin na yanzu yana gurbata lissafin kuɗi da tara kudaden shiga da kuma damar DisCos na fadada abubuwan more rayuwa fiye da shekaru goma bayan mallakar kamfanoni.
“Idan muka bi ka’idojin haraji na shekaru da yawa kusan kashi 60 na makamashin da ake amfani da su a Najeriya gwamnati ce ke bada tallafi. Band A ne kawai ke biyan harajin kwastomomi. Ko da a lokacin muna da masu bada harajin na Band A suna yin asarar makamashi har zuwa kashi 80 cikin 100 na asarar makamashi saboda sata da tsallake-tsallake wanda hakan ba zai yiwu ba.”
Abubakar ya bayyana cewa saboda DisCos ba zasu iya dawo da cikakken kudaden shiga da ake bukata ba, ba zasu iya samun jari ko lamunin da ake bukata don inganta hanyoyin sadarwar su ba.
Ya kara da cewa jinkirin biyan tallafin ya shafi dukkan sarkar darajar musamman yadda kamfanonin samar da wutar lantarki ke iya biyan kudin iskar gas wanda hakan ke shafar samar da wutar lantarki.
“Taimakon baya zuwa kamar kuma lokacin da ya dace. Yana zuwa a duk lokacin da gwamnati ta yanke shawarar biya. Wannan shine gaskiya kuma yana shafar kowa da kowa. Ba za mu iya biyan kuɗin kasuwancinmu cikakke ba Gencos ba zai iya cika kwangilar tare da masu samar da iskar gas ba kuma dukan sarkar ta raunana,” inji shi.
